Ściółki sypkie, czyli nie taki diabeł straszny

Dobór ściółki jest bardzo kluczowym aspektem dobrobytu gryzoni. Ze względu na to, jak delikatne są ich płuca, zaszkodzić im może dość wiele rzeczy. Warto wziąć pod uwagę fakt, że powszechnie demonizowane sypkie ściółki niekoniecznie są winowajcą. Skąd więc w takim razie wzięło się to przekonani? Jakie plusy i minusy ma zastosowanie sypkiego podłoża? Jaką ściółkę wybrać? Co z dywanikami? Jako, że najpopularniejszą sypką ściółką są trociny, najwięcej przykładów będzie się odnosiło właśnie do nich.

Skąd wzięło się przekonanie o szkodliwości trocin?

Zacznijmy więc od początku: kilkanaście lat temu, gdy właściciele szczurów zaczynali edukować się nawzajem i dążyć do poprawy warunków swoich zwierząt dostępnych ściółek nie było wiele. W sklepach zoologicznych mogliśmy znaleźć tak naprawdę jedynie pellet, siano i drobne, pylące trociny. Już wówczas wiedziano, że siano nie nadaje się jako podłoże dla gryzoni, a pył z trocin jest szkodliwy, więc najlepszą opcją był pellet. On jednak również pyli, mimo iż często mniej, a w dodatku jest twardy i może powodować urazy czy odciski. Niedługo później zaczęto też używać dywaników, kocy czy ręczników, które nie miały żadnej z tych wad. Z pozoru opcja idealna.

Na przestrzeni lat dobrych ściółek przybyło, ale nadal są one postrzegane przez pryzmat przeszłości i pylących konkurentów. Warto to zmienić, bo wbrew powszechnemu przekonaniu dywanik wcale NIE JEST jedyną, ani najlepszą opcją.

Wady dywaników/kocyków/ręczników itp. w odniesieniu do szczurów domowych.

O ich zaletach mówi się bardzo wiele - miękkie, niepylące, tanie, łatwo dostępne itd. Wady jednak też są i to dość istotne, a mimo tego często się o nich zapomina.

Niska kontrola amoniaku - w szczurzym moczu jest go dość wysokie stężenie, co może negatywnie wpływać na układ oddechowy zwierząt.
Brak możliwości kopania - wiele szczurów uwielbia kopać, pomaga to też w dbaniu o dobrą kondycję ciała zwierzęcia. Gryzonie tracą taką możliwość, gdy w klatce znajdują się tylko koce czy dywaniki.
Słabe wchłanianie wilgoci (zależnie od jakości dywaników na półkach) - tkaniny, które są powszechnie stosowane, są w stanie wchłonąć jedynie ok. 3-15% swojej masy. Przy regularnym oddawaniu moczu w jednym miejscu lub kapaniu z poidełka, klatka może wymagać wyjątkowo częstego sprzątania.
Słaby wpływ na środowisko - zależnie od tego, jak niszczycielskie jest dane stado, problemem mogą być poliestrowe materiały lub często wymieniane zestawy.
Mało materiałów gniazdowych - kocyk w domku, można na nim poleżeć. Z pozoru dobrze, dopóki szczur nie chce budować gniazda, na które ten kocyk nie starczy. Może oczywiście pogryźć hamak, jednak wówczas to właściciel jest mało zadowolony.
Trudniejsza higiena - przy materiałach niezbędne jest częste sprzątanie, zapewnienie kuwet, digging boxy w klatce i na wybiegu, zapewnienie innych materiałów gniazdowych.

Zalety i wady sypkiego podłoża u szczurów, myszy i innych gryzoni.

Zalety:

Możliwość kopania - zarówno myszy, chomiki jak i szczury uwielbiają tę czynność i dla części jest niezbędna do zapewnienia dobrobytu. Pomaga w utrzymaniu dobrej kondycji ciała i budowaniu masy mięśniowej. Dodatkowo można w ściółce pochować zioła czy przysmaki, które uatrakcyjnią kopanie.
Dobre pochłanianie amoniaku - naturalna ściółka zdecydowanie lepiej sobie z tym radzi, a stężenie amoniaku w klatkach w których jest ona używana jest znacznie niższe niż przy kocach czy celulozie.
Dobre pochłanianie wilgoci - drobne, drewniane podłoże (trociny, zrębki, "granulowane trociny") są w stanie zaabsorbować nawet 420% swojej objętości, a jednocześnie stosunkowo dobrze schną, co minimalizuje wilgoć w klatce.
Naturalne podłoże - zapewnianie gryzoniom przestrzeni i aktywności zbliżonych do naturalnych ma pozytywny wpływ na ich rozwój i codzienne funkcjonowanie. Sypka ściółka, zwłaszcza o zróżnicowanej strukturze, jest też dodatkowa stymulacją.
Urozmaicenie przestrzeni - podobnie jak w punkcie powyżej, różnorodność materiałów i struktur jest niezwykle ważna oraz pozwala na zabawy czy niszczenie przystosowanych do tego materiałów. Zależnie od gatunku warto stosować zarówno ściółkę sypką w kuwecie/kuwetach jak i różnego rodzaju materiałowe domki czy hamaki.
Możliwość budowy gniazd - ściółka, tym bardziej wzbogacona papierem, kartonami, ziołami czy innymi rodzajami podłoża daje szerokie możliwości budowy gniazd, która jest naturalną i bardzo ważną dla gryzoni (w tym szczurów) aktywnością.
Ekologia - wszystkie naturalne ściółki są w 100% biodegradowalne, co czyni je niemalże obojętnymi dla środowiska.

Wady:

Możliwy bałagan na około klatki - gryzonie kopiąc mogą rozsypywać podłoże również poza klatkę, co może być frustrujące.
Cena (opcjonalnie) - dobrej jakości ściółka może sporo kosztować i być droższą opcją niż np. stary ręcznik czy koc.
Nie zawsze dobra opcja przy szczurach starszych/chorych - takie zwierzęta mają bardzo specyficzne potrzeby, które nie każda ściółka jest w stanie spełnić. Przykładowo zwierzę z niedowładem łapek może mieć większy problem z przemieszczaniem się po niej, niż normalnie. Nie nadadzą się również po zabiegach chirurgicznych, gdyż drobne fragmenty mogą zanieczyszczać ranę.
Mogą powodować alergie u opiekuna - trociny i inne naturalne ściółki są częstymi alergenami u ludzi, przez co niektórzy nie będą mogli z nich korzystać.

Dlaczego sypkie ściółki są uznawane za szkodliwe?

Pył - jest on realnym problemem przy ściółkach niskiej jakości. W polecanych podłożach ilość pyłu jest znikoma i porównywalna do porwanych chusteczek czy kurzu w hamakach.
Drewno iglaste - mit o olejkach eterycznych w trocinach z drzewa iglastego jest dość stary. Dawniej rzeczywiście było ono problemem, bo ściółki produkowano z surowego drewna, które jest dla gryzoni toksyczne. Aktualnie jednak większość ściółek (w tym wszystkie polecane) są poddawane procesowi obróbki cieplnej i suszenia w specjalnych piecach, który w pełni rozwiązuje ten problem.
Ostre brzegi - kolejny problem występujący tylko u produktów niskiej jakości, te dobre są miękkie, przyjemne i bezpieczne.
Obecność pasożytów - problem występujący często, gdy kupujemy ściółki źle przechowywane. W źle zabezpieczonych magazynach można natrafić na problem dzikich gryzoni, które przenoszą pasożyty zewnętrzne i wewnętrzne do trocin czy siana. Problem można rozwiązać kupując produkty z bezpiecznych źródeł.

Jakie są dobre ściółki? Na co zwracać uwagę?

Ściółki możemy podzielić na kilka rodzajów i w większości z nich znajdą się produkty zarówno dobre, jak i słabe/złe. Podłoże powinno być przede wszystkim odpylone (naprawdę dobrze, nie wszystkie produkty oznaczone jako "odpylona" będą odpowiednie!), miękkie, dość lekkie, łatwo schnące, naturalne i nie mieć ostrych brzegów. Wielkość trocin może też mieć znaczenie: większa trocina, tym ściółka jest bardziej puchata i więcej powietrza się znajduje w podłożu. Czym mniejsza trocina, tym większa jest powierzchnia wchłaniania wilgoci, ale też większa trudność w schnięciu. Idealny scenariusz występuje, gdy znajdziemy złoty środek - trociny na tyle duże, żeby ściółka była puchata, ale na tyle małe, żeby wchłaniały możliwie dużo wilgoci.

Ściółka	Uwagi	Polecane marki	Dla jakich gatunków gryzoni?
trociny	Muszą być w dość dużych kawałkach, miękkie I dobrze odpylone.	RadoWood, Walaszczykpets, ProBioBed, Tivo, Jaśkowe Wiórki.	Szczury, myszy, chomiki, świnki morskie, myszoskoczki, koszatniczki, gryzonie egzotyczne.
ściółka lniania	Mniej popularna, nada się praktycznie każda z nich, są dość miękkie i niepylące.	Zoocenter, Jopack, Uszatkowe Rady, Pupillo.	Szczury, myszy, chomiki, świnki morskie, myszoskoczki, koszatniczki, gryzonie egzotyczne.
ściółka konopna	Twardsza i bardziej sypka od pozostałych.	Zolux Chambiose, Nestor, Zoocenter, DlaGryzonia.	Szczury, myszy, chomiki, świnki morskie, myszoskoczki, koszatniczki, gryzonie egzotyczne.
drobne zrębki	Ściółka nieco gorsza, gdyż nie da się w niej dobrze kopać i wolniej chłonie wilgoć.	Tapvei, Chipsi Extra (small/medium), zrębki bukowe wędzarnicze.	Szczury.
lingocel	Ściółka przeznaczona dla węży, jednak świetnie nadaje się także dla szczurów, myszy czy innych gryzoni. Jej istotną zaletą jest przede wszystkim praktycznie brak pyłu.	Safe, Chipsi Snake, Aspen snake.	Szczury, myszy, chomiki, świnki morskie, myszoskoczki, koszatniczki, gryzonie egzotyczne.
granulowane trociny	Podobne do lignocelu, jednak nieco cięższe i twardsze. Produkuje je niewiele firm, tunele się w niej nie utrzymują.	Allspan Super, Chipsi super.	Szczury, myszy, świnki morskie, myszoskoczki, koszatniczki, gryzonie egzotyczne.
Zrębki osikowe	Aktualnie jedna z czołowych ściółek. Wykonana ze zrębków drewna topolowego, ma praktycznie zero pyłu, a dodatkowo świetną chłonność.	Tapvei, Millamore	Szczury, myszy, świnki morskie, myszoskoczki, koszatniczki, gryzonie egzotyczne.

Amoniak

Amoniak to związek chemiczny występujący w wysokim stężeniu w moczu szczurów czy myszy. Stałe wdychanie go jest szkodliwe, a w wysokich stężeniach nawet zabójcze. Za górną, bezpieczną granicę jego stężenia w klatkach szczurów uznaje się 25ppm (części na milion). Większe stężenia powyżej 50ppm są mocno szkodliwe dla zdrowia. Podłoża stosowane u szczurów w różnym stopniu ten amoniak neutralizują, więc ściółka, którą wybierzemy ma ogromny wpływ na zdrowie naszych zwierząt. Wysokie stężenia amoniaku mogą być ZNACZNIE BARDZIEJ szkodliwe nawet od dużej ilości pyłu. Poniżej można znaleźć tabelkę z kontrolą amoniaku w konkretnych ściółkach sypkich. Niestety nie ma tam zbadanych materiałów, więc tu należy pilnować, aby zapach w klatce był kontrolowany.

Dodatkowe informacje

Co ze ściółką celulozową?

Jak widać na grafice powyżej ściółka celulozowa (użyty przykładowo Carefresh Ultra) bardzo słabo neutralizuje amoniak, pozostawiając stężenia bliskie 120ppm (w badaniu 122.7ppm), czyli znacznie powyżej akceptowalnej granicy. Sytuacja wygląda więc tak samo, jak przy kocach czy ręcznikach. Celuloza nie nadaje się więc jako podstawowa ściółka ani do kuwety, a jedynie dodatek do klatki.

Czy pellet drewniany nadaje się do kuwety szczurów?

Tak. Przy małych powierzchniach twarda struktura czy ostre brzegi nie są tak niebezpieczne, ponieważ szczury spędzają tam stosunkowo mało czasu. Z pelletem należy jednak uważać, gdyż po kontakcie z wilgocią rozpada się na drobne kawałki i bardzo pyli.

Co w takim razie z półkami? Czy położenie na nie kocyka to dobra opcja?

Tak, kocyk czy dywanik to znacznie bardziej optymalna opcja niż goły plastik czy metal. Artykuł ten odnosi się przede wszystkim do dna klatki. Kocyk na półce należy oczywiście często wymieniać i nie dopuszczać do zbierania się nadmiaru moczu.

Skoro z kocami jest taki problem, to jak sytuacja wygląda przy hamakach?

Dość podobnie do kocyków na półkach. Są one jak najbardziej okej, należy jedynie dbać o higienę.

Czy z drybedem/vetbedem działa to tak samo?

Drybed został stworzony z myślą o zwierzętach (głównie psach) załatwiających się pod siebie. Ma on za zadanie odprowadzić wilgoć pod spód, gdzie wchłonąć ją powinna dodatkowa warstwa chłonna (ściółka, ew. Podkład higieniczny). Rozwiązuje to więc w znacznym stopniu problem wilgoci oraz amoniaku, dzięki czemu drybed jest opcją dużo lepszą od klasycznego dywanika czy koca.

Czy maty konopne się w takim razie nadadzą?

To również jest opcja pod pewnymi względami lepsza od kocy. Rozwiązują one problem amoniaku i częściowo wilgoci, jednak nie dają opcji kopania. Z tego względu wiele osób używa je na piętrach mając jednocześnie ściółkę na dnie klatki.

Źródła i bibliografia:

Evaluation of Cage Micro-Environment of Mice Housed on Various Types of Bedding Materials
Distribution of low-molecular lipophilic extractives beneath the surface of air- and kiln-dried Scots pine sapwood boards
Environmental Enrichment for Rats and Mice Housed in Laboratories: A Metareview
Własne doświadczenia i obserwacje członków SHG.